Ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie stanowi jedynego rozwiązania, które pozwoli uchronić się przed komornikiem i utratą znacznej części majątku. W wypadku gdy uzyskiwane dochody umożliwiają zaspokojenie wierzycieli po rozłożeniu długów na dłuższy okres spłaty, idealnym wyjściem z sytuacji jest konsumenckie postępowanie układowe.

Układ konsumencki – czy zawsze możliwy?

Układ konsumencki stanowi formę porozumienia między dłużnikiem a wierzycielami, które umożliwia zachowanie co najmniej części majątku w przeciwieństwie do upadłości.

Układ do swojej skuteczności wymaga zatwierdzenia przez sąd, przy czym nie trzeba uzyskać akceptacji wszystkich wierzycieli, a wystarczy, że uzyska się ją od większości z nich.

Należy pamiętać, iż nie jest możliwe skorzystanie z układu konsumenckiego, jeśli więcej niż 15% długów ma charakter sporny.

Wniosek – wzór i opłata

Wniosek o otwarcie postępowania układowego może złożyć tylko niewypłacalny konsument, czyli kiedy utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że ma to miejsce wtedy, gdy opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.

Dłużnik składając wniosek musi przedstawić wstępne propozycje układowe, określając w jakiej wysokości oraz w jakich terminach zobowiązuje się spłacać długi. Natomiast w uzasadnieniu należy wykazać niewypłacalność oraz możliwość zrealizowania przedstawionych propozycji, a także uprawdopodobnić uzyskanie akceptacji wierzycieli dla układu, np. z uwagi na atrakcyjny i korzystny charakter zaproponowanych rozwiązań.

Sąd uwzględni wniosek pozytywnie, jeśli możliwości zarobkowe i sytuacja zawodowa dłużnika wskazują na jego zdolność do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz na możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami.

Wniosek należy złożyć na formularzu dostępnym na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości (załącznik).

Składając wniosek o otwarcie postępowania układowego należy uiścić opłatę w wysokości 30 zł oraz zaliczkę na wydatki postępowania, która odpowiada wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (bez wypłat nagród z zysku) w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W trzecim kwartale 2021 r. powyższe wynagrodzenie wyniosło 5882,99 zł.

Właściwość sądu

Wniosek o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika, czyli dla osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej lub zawodowej jest nim miejsce zwykłego pobytu.

Jak przebiega proces układu?

W przeciwieństwie do postępowania upadłościowego w postępowaniu układowym nie ma syndyka, a w jego miejsce wstępuje nadzorca sądowy, czyli licencjonowany doradca restrukturyzacyjny. Ma on za zadanie przeprowadzenie procedury niezbędnej do zawarcia układu i udzielenie dłużnikowi pomocy w przygotowaniu ostatecznych propozycji układowych. Całe postępowanie najczęściej trwa kilka miesięcy.

Propozycje układowe

Dłużnik i wierzyciele mogą wypracować korzystne dla siebie rozwiązania restrukturyzacji zobowiązań, wśród których mogą się znaleźć:

• rozłożenie spłaty na raty;
• odroczenie terminu spłaty zadłużenia;
• umorzenie części zobowiązań.

W rozmowach z wierzycielami możliwe jest rozłożenie długów na raty, obcięcie odsetek, zmniejszenie wielkości zobowiązania do 50%, a  w pewnych sytuacjach nawet całkowite umorzenie długu. Dlatego też układ konsumencki stanowi idealne wyjście dla osób, które chcą w szybki i prosty sposób rozwiązać swoje problemy z długami, nie ryzykując utraty całego majątku.

Jednakże kluczowa przy zawieraniu układu będzie realna możliwość sfinansowania długów z dochodów dłużnika i dobrowolnej sprzedaży części jego majątku oraz to, czy przedstawione propozycje okażą się dla wierzycieli atrakcyjniejsze niż to, co mogliby uzyskać w sytuacji postępowania upadłościowego.

Zawarcie układu

Układ przyjmowany jest w drodze głosowania na zgromadzeniu wierzycieli, któremu przewodniczy nadzorca sądowy. Wymagane jest uzyskanie akceptacji większości głosujących wierzycieli, którzy mają łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wszystkich wierzytelności. Przyjęty układ musi być obligatoryjnie zatwierdzony przez sąd.

Spłata wierzycieli

Nie trzeba się martwić o osobiste spłacanie wierzycieli, gdyż obowiązek ten będzie spoczywał na nadzorcy sądowym. Po uzyskaniu od dłużnika ustalonych w układzie rat płatności nadzorca potrąci z nich należne mu wynagrodzenie, zaś pozostałą część przekaże w odpowiednich kwotach na rzecz poszczególnych wierzycieli.

Czas realizacji układu

Czas spłaty długu jest określony w układzie, przy czym maksymalnie wynosi on 5 lat. Wyjątkowo realizacja układu może przekroczyć wskazany czas w przypadku wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo – zastawem lub hipoteką. W takim wypadku gdy bank posiada hipotekę na mieszkaniu dłużnika i wyrazi zgodę na objęcie jego wierzytelności układem, to będzie ona mogła być spłacana w okresie dłuższym niż 5 lat. Podobnie w przypadku gdy w skład masy upadłości wchodzi nieruchomość służąca zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika lub osób znajdujących się na jego utrzymaniu, układ może być zawarty na okres przekraczający pięć lat, jeżeli przewiduje zachowanie nieruchomości przez dłużnika.

Zawarty układ można zmienić

Może się zdarzyć, że sytuacja finansowa dłużnika ulegnie trwałemu pogorszeniu i nie będzie mógł wywiązywać się z postanowień układu. Co zrobić w takiej sytuacji, aby nie narazić się na negatywne konsekwencje? Należy wystąpić do sądu o zmianę układu, który będzie dostosowany do obecnej sytuacji majątkowej. Konieczne jest wtedy przeprowadzenie ponownego głosowania przez wierzycieli w takiej samej większości jak tej przy zawarciu układu.

Różne zdarzenia losowe, choroba czy utrata pracy mogą mieć decydujący wpływ na stan naszego majątku i w konsekwencji doprowadzić do sytuacji, w której nie jesteśmy w stanie spłacić zaciągniętych zobowiązań.

Wówczas korzystnym rozwiązaniem jest ogłoszenie upadłości konsumenckiej, dzięki której możliwe jest uwolnienie się od wierzycieli i uniknięcie egzekucji komorniczej.

Czym jest upadłość konsumencka?

Jest to nic innego jak redukcja lub umorzenie zobowiązań osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej, dlatego też przedsiębiorca nie może skorzystać z upadłości konsumenckiej.

Podstawową przesłanką ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność. Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U.2022.1520) dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.

Jakie są jej skutki?

Upadłość konsumencka ma na celu ustalenie jakim osobom, w jakiej wysokości oraz w jakich terminach należy spłacić zadłużenie, mając na uwadze możliwości zarobkowe dłużnika i koszty utrzymania jego rodziny. W konsekwencji możliwe jest rozłożenie długów na raty, a w pewnych sytuacjach nawet całkowite umorzenie długu.

Postępowanie upadłościowe

Upadłość konsumencka może być prowadzona w dwóch trybach: postępowaniu uproszczonym lub postępowaniu zwykłym.

Postępowanie uproszczone cechuje się szybkością i mniejszym stopniem skomplikowania, dlatego też w tej procedurze aktywność sądu ograniczona została do najważniejszych decyzji, takich jak ogłoszenie samej upadłości, ustalenie planu spłaty wierzycieli, a także rozpatrywanie ewentualnych skarg na czynności lub zaniechania syndyka, który kieruje tokiem postępowania uproszczonego. Postępowanie w tym trybie trwa około 6-8 miesięcy.

Jednak w niektórych przypadkach konieczne będzie przeprowadzenie postępowania zwykłego. Dzieje się tak, gdy sytuacja majątkowa dłużnika jest bardzo złożona z uwagi na prowadzenie w przeszłości firmy, posiadanie znacznego majątku albo z nieuregulowanym stanem prawnym lub występuje w sprawie bardzo wielu wierzycieli. W trybie zwykłym udział sądu jest większy, a postępowaniem kieruje sędzia – komisarz. Trwa ono zazwyczaj od roku do dwóch lat.

Kto może wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości?

Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć tylko osoba, która się o nią stara, wobec czego wierzyciel nie jest uprawniony do jego złożenia. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy dłużnik w przeszłości prowadził działalność gospodarczą i wtedy wierzyciel może wystąpić z tym wnioskiem w okresie jednego roku od dnia wykreślenia wpisu z ewidencji działalności gospodarczej.

Ponadto nie jest możliwe złożenie wniosku wspólnie z małżonkiem. Jednak aby postępowanie upadłościowe przebiegało sprawniej warto złożyć odrębne wnioski w tym samym dniu i w treści uzasadnienia wystąpić z prośbą o wyznaczenie tego samego syndyka.

Na co uważać składając wniosek

Z wnioskiem można wystąpić nawet jeżeli ma się tylko jednego wierzyciela, co stanowi korzystne rozwiązanie dla osób fizycznych starających się o ogłoszenie upadłości. Jednak warto mieć na uwadze pewne aspekty, które w przypadku ich zaniedbania mogą mieć negatywny wpływ na naszą sytuację.

Przede wszystkim kluczowe jest zebranie wszystkich dokumentów związanych z długami, tj. umów pożyczek, wezwań do zapłaty i korespondencji od komornika. Użyteczne może okazać się również zebranie dokumentacji medycznej w związku ze swoją przebytą chorobą lub osoby najbliższej, a także przygotowanie dokumentacji opisującej sytuację życiową, np. w przypadku bycia ofiarą przemocy ekonomicznej.

Należy szczególnie wystrzegać się dalszego pożyczania pieniędzy w sytuacji, gdy jest się już niewypłacalnym. Świadome lub wynikające z rażącego niedbalstwa zwiększanie stanu niewypłacalności np. poprzez zaciąganie faktycznie niemożliwych do spłaty długów prowadzi do wydłużenia planu spłaty wierzycieli. Co więcej można zostać oskarżonym przez wierzyciela o oszustwo, gdy zaciągając nowe zobowiązanie nie poinformuje się go o złożeniu wniosku o upadłość.

Właściwość sądu

Wniosek o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika, czyli dla osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej lub zawodowej jest nim miejsce zwykłego pobytu.

Wzór wniosku i opłata

Wniosek o ogłoszenie upadłości należy złożyć na urzędowym formularzu, który znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (załącznik). Formularz można wypełnić odręcznie lub na komputerze.

Do wniosku należy dołączyć dokumenty, które będą potwierdzały informacje, które zostały podane w treści wniosku, np.:

• umowy, na podstawie których zaciągnięto długi;
• wezwania do zapłaty;
• nakazy sądowe;
• postanowienia o wszczęciu egzekucji i zajęcia egzekucyjne;
• dokumenty dotyczące stanu zdrowia.

A ponadto należy dołączyć potwierdzenie opłaty od wniosku, która wynosi 30 zł oraz odpis wniosku wraz z załącznikami.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej można uzupełnić samodzielnie, jednak jego uzasadnienie wymaga pomocy prawnika, aby uzyskać jak najkorzystniejsze rozstrzygnięcie w sprawie spłaty wierzycieli.

Czy upadłość konsumencka oznacza utratę całego majątku?

Ogłoszenie upadłości rodzi szereg obaw o majątek i zabezpieczenie bytu swojej rodziny. W sytuacji gdy niespłacone długi stale rosną, jednym z rozwiązań jest poddanie się postępowaniu upadłościowemu. Co w takim wypadku dzieje się z posiadanym majątkiem? Jego wartościowe składniki zostaną spieniężone w celu spłaty wierzycieli, jednak nie oznacza to, że zostanie się pozbawionym wszystkiego.

Majątek niepodlegający zajęciu

Artykuł 63 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U.2022.1520) enumeratywnie wymienia majątek, który jest wyłączony od zajęcia w toku postępowania upadłościowego. Wskazana regulacja ma na celu ochronę najpotrzebniejszego majątku ruchomego w codziennym życiu oraz części dochodów dla utrzymania siebie i rodziny.

Zgodnie z tym przepisem nie wchodzi do masy upadłości:

1. mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, z późn. zm.);
2. wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu;
3. kwota uzyskana z tytułu realizacji zastawu rejestrowego lub hipoteki, jeżeli upadły pełnił funkcję administratora zastawu lub hipoteki, w części przypadającej zgodnie z umową powołującą administratora pozostałym wierzycielom;
4. środki pieniężne znajdujące się na rachunku będącym przedmiotem blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego w rozumieniu art. 119zg pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1540, z późn. zm.).

Mienie na gruncie k.p.c.

W myśl art. 829 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2021.1805) o mienie, które nie podlega egzekucji to m.in.:

• przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników, w szczególności lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik lub kuchenka mikrofalowa, płyta grzewcza służąca podgrzewaniu i przygotowywaniu posiłków, łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników oraz po jednym źródle oświetlenia na izbę, chyba że są to przedmioty, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju;
• pościel, bielizna i ubranie codzienne, w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
• zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
• narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;
• przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową, np. średniej klasy rower lub komputer;
• przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny.

Ponadto ochronie podlegają świadczenia pieniężne:

• z tytułu emerytury i renty w wysokości 75% świadczenia – pozostałe 25% kwoty zostaje zajęte, jednak minimalna kwota, która zostanie pozostawiona dłużnikowi nie może być jednak niższa niż 825 zł netto;
• 500+ i inne świadczenia takie jak: świadczenia alimentacyjne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, jednorazowe świadczenie z tytułu urodzenia dziecka, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenie wychowawcze, dodatek węglowy.

Wynagrodzenie

Możliwe jest zachowanie wynagrodzenia w wysokości odpowiadającej kwocie, która nie podlega potrąceniu w postępowaniu upadłościowym bez względu na formę zatrudnienia. Prawo zapewnia ochronę połowy pobieranego wynagrodzenia, przy czym nie może być to kwota mniejsza niż minimalne wynagrodzenie za pracę, czyli 3010 zł brutto w roku 2022.

Co z pozostałym majątkiem?

Syndyk spienięży majątek, który przedstawia określoną wartość, gdyż tylko taki pozwoli zaspokoić wierzycieli. Sprzedany zostanie zarówno majątek, który dłużnik posiadał w dniu ogłoszenia upadłości jak i ten, który zostanie przez niego uzyskany po ogłoszeniu upadłości, np. w drodze darowizny.

Zajęciu podlegają w szczególności:

• wierzytelności;
• cenne ruchomości, w tym pojazdy mechaniczne, np. motocykl, samochód – wyjątkowo nie podlega egzekucji, gdy jest on niezbędny z uwagi na niepełnosprawność dłużnika lub członka jego rodziny;
• zgromadzone środki pieniężne – po ogłoszeniu upadłości korzystnym będzie skontaktowanie się z syndykiem w celu ustalenia zasad korzystania z rachunku bankowego, które umożliwią upadłemu wykorzystanie określonej kwoty każdego miesiąca na zaspokojenie podstawowym potrzeb;
• nieruchomości – po ogłoszeniu upadłości możliwe jest dalsze zamieszkiwanie w domu wraz z bliskimi, jednak najdłużej do momentu sprzedaży nieruchomości przez syndyka.

Upadłość a umowa najmu

Z sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości sąd może wydzielić kwotę, która pozwoli na wynajęcie mieszkania na okres od roku do 2 lat. Na wniosek upadłego sędzia-komisarz określa stosowną kwotę, biorąc pod uwagę potrzeby mieszkaniowe upadłego, w tym liczbę osób pozostających na jego utrzymaniu, zdolności zarobkowe upadłego, sumę uzyskaną ze sprzedaży lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego oraz opinię syndyka.

Co się dzieje natomiast z umową najmu, która została zawarta przed wszczęciem postępowania upadłościowego? Ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie ma znaczenia dla trwającego stosunku najmu mieszkania lub innego zbliżonego stosunku prawnego. Prawa i obowiązki względem wynajmującego po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej pozostają niezmienne, dlatego też możliwe jest kontynuowanie korzystania z mieszkania. Upadłość nie wpływa na obowiązek bieżącego płacenia czynszu, nawet jeśli przed jej ogłoszeniem powstały zaległości z tego tytułu.

Czy można umorzyć wszystkie długi? Alimenty a upadłość konsumencka

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest ratunkiem dla osób, które nie są w stanie poradzić sobie z długami, ale nie oznacza to, że mogą w każdym wypadku uwolnić się od zaciągniętych zobowiązań w stu procentach. Jakkolwiek możliwe jest nawet całkowite umorzenie pewnych długów, to niektóre z nich podlegają obowiązkowej spłacie. Dlatego też istotne jest zaznajomienie się z rodzajami zobowiązań niepodlegających umorzeniu, aby uniknąć w przyszłości problemów.

Jakie długi nie podlegają umorzeniu przy upadłości konsumenckiej?

Postępowanie upadłościowe nie prowadzi do umorzenia wszystkich zobowiązań, dlatego nie można uchylić się od zapłaty długów:

• zaciągniętych po ogłoszeniu upadłości – m.in. czynsz za mieszkanie, opłaty za media;
• alimentacyjnych – zarówno zaległych, jak i bieżących;
• z tytułu rent i odszkodowań – jako rekompensata za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci;
• z orzeczeń w sprawach karnych i wykroczeniowych – grzywny, obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązki, zobowiązania do naprawienia szkody;
• umyślnie zatajonych.

Upadłość konsumencka nie zwalnia z płacenia alimentów

Alimenty podlegają zapłacie bez możliwości ich umorzenia czy też rozłożenia na raty. Nieistotne przy tym jest kto jest uprawnionym do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych – dziecko, małżonek czy rodzic. Dopóki trwa obowiązek alimentacyjny, zobowiązany z tego tytułu jest zmuszony do uiszczania terminowo zasądzonych kwot.

W postępowaniu upadłościowym inaczej traktowane są alimenty zaległe a inaczej bieżące.

Alimenty zaległe

W przypadku alimentów zaległych niemożliwe jest ich dochodzenie na drodze postępowania egzekucyjnego w trakcie trwania postępowania upadłościowego, dlatego też uprawniony do alimentów lub w przypadku małoletniego dziecka – jego przedstawiciel ustawowy powinien zgłosić swoją wierzytelność syndykowi, który umieści ją na liście wierzytelności.

Długi powstałe z nierealizowania obowiązku alimentacyjnego znajdują się w pierwszej kategorii należności podlegających zaspokojeniu z funduszów masy upadłości. Jednak nie gwarantuje to odzyskania kwoty alimentów w całości, gdyż majątek dłużnika może nie być wystarczający. Warto również nadmienić, że w pierwszej kolejności zaspokajane są koszty postępowania upadłościowego, a dopiero później zobowiązania masy upadłości i należności alimentacyjne.

Alimenty bieżące

Zgodnie z art. 343 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U.2022.1520) zobowiązania alimentacyjne ciążące na upadłym, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, syndyk zaspokaja w terminach ich płatności (np. wynikających z wyroku sądu), do dnia sporządzenia ostatecznego planu podziału, każdorazowo dla każdego uprawnionego w kwocie nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę –  3010 zł brutto w roku 2022. Pozostała część tych należności nie podlega zaspokojeniu z masy upadłości.

Sumy bieżących alimentów są uzyskiwane z potrąceń przychodów dłużnika oraz ze sprzedaży jego majątku. Jeżeli w masie upadłości nie znajdują się wystarczające środki do wypłacania kwot alimentów, to zostaną przekazane uprawnionym dopiero w razie wpływu do masy upadłości stosownych sum.

W sytuacji gdy dochody dłużnika są zbyt niskie i nie posiada on majątku podlegającego sprzedaży, długi alimentacyjne wciąż będą go obciążały po zakończeniu postępowania upadłościowego, a uprawniona osoba może dochodzić ich spłaty na drodze egzekucji.