Porozumienie rodzicielskie czyli inaczej plan wychowawczy lub też porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem oraz alimentach po rozwodzie – stanowi przejaw negocjacji między rodzicami i dobrowolnych zobowiązań przed sądem w przedmiocie opieki nad ich wspólnym dzieckiem. W przypadku gdy rozwodzący się małżonkowie są skłonni do współpracy przedstawienie sądowi planu wychowawczego jest kluczowym rozwiązaniem, które pozwoli zapobiec powstawaniu w przyszłości nieporozumień między rodzicami.
Orzekanie o kontaktach z urzędu
Art. 58 § 1 zdanie drugie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, iż sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.
Przedmiotowe porozumienie jest nieobowiązkowe i nie wywołuje negatywnych skutków dla rodziców w przypadku jego braku. Jednocześnie nie kształtuje w sposób ostateczny sposobu utrzymywania kontaktów z dzieckiem, gdyż zgodnie ze stanowiskiem judykatury porozumienie małżonków o sposobie utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie nie zwalnia sądu z obowiązku orzeczenia o tych kontaktach w wyroku rozwodowym (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2012 r., III CZP 72/11).
W treści wyroku musi być zamieszczone określenie powierzenia władzy rodzicielskiej, sposobu jej wykonywania oraz kontaktów z dzieckiem, niedopuszczalne jest natomiast odwołanie się do treści porozumienia jako swoistego załącznika. Nawet w razie uznania porozumienia za miarodajnie określające sposób wykonywania władzy rodzicielskiej i kontakty z dzieckiem, sąd powinien przenieść jego treść do sentencji wyroku (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 września 2020 r., V ACa 776/18).
Jak sporządzić plan wychowawczy?
Rozwodzący się małżonkowie mogą samodzielnie sporządzić przedmiotowy plan i przedstawić go sądowi jeszcze przed zakończeniem sprawy. W takim wypadku wymagana jest pomiędzy nimi współpraca w dążeniu do uregulowania kontaktów w sposób jak najkorzystniejszy dla nich oraz dziecka. Z uwagi na liczne konflikty w sprawach rozwodowych małżonkom trudno dojść do porozumienia, a w szczególności w kwestiach związanych z dziećmi.
Dlatego odpowiednim rozwiązaniem będzie udanie się do adwokata, który pomoże sporządzić plan rodzicielski, a w szczególności dostosować kontakty tak, aby mieć na względzie dobro dziecka oraz dyspozycyjność jego rodziców. Nadto może pełnić rolę mediatora pomiędzy stronami, aż nie dojdą do porozumienia. Profesjonalny pełnomocnik zapewni nie tylko rzetelne przygotowanie planu wychowawczego, ale również pomoc w wypracowaniu wspólnego stanowiska w kwestii uregulowania kontaktów.
Forma i treść porozumienia
Plan wychowawczy powinien być sporządzony w formie pisemnej. Jednak nie oznacza to, że w każdym wypadku musi być on szczegółowy, gdyż zależne to będzie od okoliczności sprawy, a w szczególności od charakteru wzajemnych stosunków między samymi rodzicami oraz rodzicami a dzieckiem.
W treści porozumienia rodzicielskiego powinno się znaleźć uzgodnienie co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, stałego pobytu dziecka oraz uregulowanie utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Dodatkowo można uwzględnić kwestię alimentów – ich wysokości oraz terminu ich uiszczania, a także dokonać ustaleń w zakresie edukacji, opieki lekarskiej i leczenia szpitalnego, a także wyjazdów zagranicznych dziecka.
Jeżeli małżonkowie złożyli zgodny wniosek o nieorzekaniu o kontaktach z dzieckiem (art. 58 § 1b KRO), porozumienie rodzicielskie może być ograniczone do określenia sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej.
Kontakty z dzieckiem
W myśl art. 113 k.r.o. § 1 niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Z kolei § 2 tego artykułu stanowi, iż kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności:
1) przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu)
2) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
W wyżej przytoczonej uchwale Sądu Najwyższego wyjaśniono, iż znaczenie kontaktów dla rozwoju dziecka wskazuje na potrzebę ich należytego określenia. Powierzenie rodzicom dokonania tego określenia w porozumieniu, polegającego na sprecyzowaniu uprawnień wymienionych przykładowo w art. 113 § 2 k.r.o., może wpłynąć na wyszczególnienie ich, stosownie do realnych możliwości rodziców, jak też powinno ułatwiać respektowanie przyjętych zobowiązań będących wynikiem przeprowadzonych negocjacji.
Określenie kontaktów powinno być jak najbardziej precyzyjne i obejmować:
1) częstotliwość spotkań – zarówno osobistych jak i na odległość (konkretne dni tygodnia, weekendy, święta – Wielkanocne i Bożego Narodzenia, wakacje, ferie, urodziny i inne szczególne dni jak: Dzień Dziecka, Dzień Ojca, Dzień Matki);
2) godzinę początku i końca spotkania;
3) miejsce spotkań (miejsce zamieszkania dziecka lub poza miejscem zamieszkania dziecka);
4) wskazanie, który z rodziców będzie odbierał dziecko (z miejsca zamieszkania dziecka, szkoły/przedszkola) i odprowadzał go do miejsca jego stałego pobytu;
5) dodatkowo – prawo dziecka do osobistych kontaktów z dziadkami, rodzeństwem, dalszymi krewnymi stron oraz ich nowymi partnerami.
Sporządzenie porozumienia rodzicielskiego pozwala zabezpieczyć nie tylko dobro dziecka po rozwodzie rodziców, ale uwzględnia również interesy rozwodzących się małżonków, gdyż przedstawiając zgodny plan mogą mieć wpływ na ostateczny kształt kontaktów z dzieckiem.
Porozumienie a dobro dziecka
Sąd rozwodowy ocenia porozumienie rodzicielskie przez pryzmat dobra dziecka. W doktrynie wskazuje się, że plan wychowawczy powinien zaspokajać materialne i niematerialne potrzeby dziecka w jak najpełniejszy sposób oraz gwarantować mu prawidłowy rozwój psychiczny i fizyczny. Za zgodnością porozumienia z dobrem dziecka przemawiać może między innymi uwzględnienie jego rozsądnych życzeń co do sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z rodzicami.
Jeżeli porozumienie jest zgodne z dobrem dziecka i obowiązującym prawem, sąd rozwodowy zobligowany jest je uwzględnić.