Małżeństwo kanonicze – wymogi formalne, przeszkody i ich charakterystyka

Zawarcie małżeństwa jest ważnym krokiem i wymaga przygotowań dotyczących nie tylko zakupu strojów ślubnych czy wystroju kościoła na uroczystość. Dla wielu bardzo ważne jest poświęcenie uwagi sferze duchowej. 

Warunkiem przyjęcia sakramentu małżeństwa jest przyjęcie sakramentów – popularnie określanych jako sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, czyli chrztu, bierzmowania, Eucharystii oraz pokuty. Jest to bardziej związane z religijności danej osoby, niekoniecznie bezpośrednio związana z samym sakramentem małżeństwa. Prawodawstwo kościelne wskazuje również odpowiedni wiek wymagany do zawarcia związku małżeńskiego. Kodeks Prawa Kanonicznego podaje przepisy, które dotyczą wiernych na całej kuli ziemskiej, dlatego wymaga stosunkowo niskiego wieku do ważnego zawarcia małżeństwa: dla mężczyzn ukończenia 16 roku życia i dla kobiet ukończenia 14 roku życia (kan. 1083 § l)1. Tę samą normę podaje Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich (kan. 800 § 1). Jest to przeszkoda ustanowiona przez Kościół. Prawo natury do zawarcia małżeństwa wymaga jedynie, aby osoba, która zawiera przyjmuje sakrament małżeństwa była zdolna do wyrażenia zgody małżeńskiej, by miała zrozumienie, czym jest małżeństwo. Istnieje możliwość dyspensowania od przeszkody wieku, jeśli jest ważna przyczyna. Przeszkoda ma charakter czasowy (ustaje z chwilą osiągnięcia wieku określonego przez prawo). Dyspensy udziela biskup ordynariusz.

Na trzy miesiące przed planowanym ślubem należy złożyć w kancelarii parafialnej następujące dokumenty:

1. aktualne świadectwa chrztu, bierzmowania i dowody osobiste,
2. zaświadczenie o uczestnictwie w katechizacji przedmałżeńskiej,
3. dokumenty z USC o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa konkordatowego lub akt ślubu cywilnego,
4. ostatnie świadectwo katechizacji (gimnazjum lub szkoła średnia).

 Nupturienci przed zawarciem małżeństwa sakramentalnego muszą przejść kilka ważnych etapów przygotowań duchowych:

1. katecheza przygotowująca do życia w małżeństwie określana również jako kurs przedmałżeński. Jest to cykl spotkań, na których omawiane są tematy związane z małżeństwem.
2. trzy spotkania w Poradni Życia Rodzinnego, która znajduje się w każdej diecezji.
3. spisanie w parafii protokołu badania kanonicznego. Chodzi o stwierdzenie braku przeszkód do zawarcia ślubu np., że narzeczeni nie są krewnymi lub stwierdzenie, że związek zawierany jest dobrowolnie itp.
4. zapowiedzi odczytane w parafiach przyszłych państwa młodych; to podanie do publicznej wiadomości kto przygotowuje się do wstąpienia w związek małżeński. Zwyczajowo podaje się imię i nazwisko narzeczonych oraz ich rodziców, miejsce urodzenie i miejsce zamieszkania. Istnieje możliwość dyspensowania od zapowiedzi – należy podać istotną przyczynę prośby o dyspensę. Dyspensy udziela biskup ordynariusz lub dziekan.

Małżeństwo kanoniczne można zawrzeć w dowolnym dniu tygodnia (poza Wielkim Piątkiem. Zabawy weselnej nie można jednak organizować w piątki, dlatego tradycyjnie dni ślubów w kościele to sobota i niedziela.

Małżeństwo stwarza zgoda stron (kan. 1057), zdolność prawna (kan. 1058) dotyczy to braku przeszkód do zawarcia małżeństwa oraz forma kanoniczna, czyli sposób wyrażenia zgody.

Kodeks Prawa Kanonicznego wymienia przeszkody zrywające, które czynią osobę niezdolną do ważnego zawarcia małżeństwa. Wszelkie przeszkody należy traktować w sposób ścisły. Przeszkoda to postanowienie prawa kanonicznego, które w oparciu o prawo Boże pozytywne i naturalne względnie dla dobra publicznego połączone z prywatnym czyni osobę niezdolną prawnie do zawarcia małżeństwa czy to czasowo czy na stałe. Dyspensować od przeszkód można tylko z prawa ludzkiego (kan. 1078-1082). Stolica Apostolska może dyspensować od wszelkich przeszkód z prawa kościelnego i wobec wszystkich zawierających małżeństwo; z niektórych przeszkód może dyspensować tylko Stolica Apostolska – np. od przeszkód święceń kapłańskich, od ślubu wieczystego, od przeszkody małżonkobójstwa. Od wszelkich przeszkód z wyjątkiem rezerwowanych Stolicy Apostolskiej może dyspensować biskup ordynariusz – podwładni lub przebywający na terytorium diecezji. W niebezpieczeństwie śmierci może dyspensować od wszystkich przeszkód (poza święceniami prezbiteratu) również proboszcz lub spowiednik.

Przeszkody:

1. Przeszkoda wieku (kan. 1083) do ważności sakramentu jest wymagany kończony 16 rok życia dla mężczyzny i 14 rok życia dla kobiety. Konferencja Episkopatu ma prawo ustalić wyższy wiek. Prawo w Polsce do godziwego zawarcia małżeństwa wymaga ukończenia 18 roku życia zarówno dla mężczyzny i kobiety. Gdy ktoś chce przed ukończeniem 18 roku życia zawrzeć małżeństwo musi wystąpić o zgodę do sądu rejonowego; jeśli uzyska zgodę sądu zgodę na ślub kanoniczny udziela ordynariusz miejsca (udziela dyspensy). Chodzi tu głównie o dojrzałość fizyczną i psychiczną i o podjęcie zobowiązań.
2. Przeszkoda impotencji – kan. 1084 (niemoc płciowa) do ważności małżeństwa jest wymagany akt współżycia seksualnego (kan. 1061 §). Jest to przeszkoda wynikająca z prawa Bożego naturalnego – nie ma możliwości udzielenia dyspensy.
3. Przeszkoda węzła małżeńskiego (kan. 1085) to prawny zakaz zawierania małżeństwa przez osobę, która jest już związana węzłem małżeńskim. Uzasadnieniem tej przeszkody jest istotny przymiot małżeństwa którym jest jedność. Jest to przeszkoda z prawa Bożego naturalnego dlatego nie ma możliwości dyspensowania.

Można zawrzeć nowe małżeństwo jeżeli przedstawi się jeden z dokumentów:

a)      prawomocny wyrok sądu kościelnego o unieważnieniu poprzedniego;

b)      autentyczny dokument śmierci; dekret wdowieństwa;

c)      autentyczne powiadomienie o reskrypcie dyspensy papieskiej o niedopełnieniu poprzedniego małżeństwa;

d)      dekret ordynariusza miejsca stwierdzający zaistnienie warunków do skorzystania z przywileju wiary.

1. Przeszkoda różnej religii (kan. 1086)

Małżeństwo jest nieważne z powodu przeszkody różnej wiary, jeśli zachodzą następujące warunki:

• jedna strona przed ślubem była ważnie ochrzczona albo w Kościele Katolickim, albo poza, jednakże została przyjęta do pełnej z nim jedności;
• strona katolicka, ważnie ochrzczona w Kościele Katolickim lub do niego przyjęta,  nie wystąpiła z Kościoła Katolickiego lub do niego przyjęta;
• uga strona w momencie ślubu nie była ochrzczona, lub była nieważnie ochrzczona.

Ustanie przeszkody następuje poprzez dyspensę lub chrzest święty przez stronę nieochrzczoną. Źródłem przeszkody jest prawo naturalne Boże lub prawo kościelne (ludzkie), gdy spełnione są warunki udzielenia dyspensy ( istnienie słusznej i zrozumianej przyczyny i złożenie rękojmi dla małżeństw mieszanych)

Małżeństwo w Kościele Katolickim z nie katolikiem nie jest sakramentalne.

1. 5.      Święcenia kapłańskie (diakonat, prezbiteriat, sakra biskupia) kan. 1087 – źródłem przeszkody jest prawo kościelne, istnieje możliwość udzielenia dyspensy. Od święceń prezbiteratu dyspensuje Stolica Apostolska, od święceń diakonatu może biskup ale tylko z ważnej przyczyny. Udzielenie dyspensy odbywa się po postępowaniu, w którym zostają zebrane argumenty i świadectwa dotyczące osoby proszącego, okoliczności odejścia ze stanu duchownego i aktualnego stanu. Rozpoczyna się od prośby do papieża złożonej na ręce biskupa.

Istnieją sankcje za usiłowanie zawarcia małżeństwa (cywilnego również) przez kapłana: utrata urzędu kościelnego ex lege, suspensa latae sententiae (zakaz wykonywania posługi) aż do zwolnienia ze stanu duchownego.

1. Profesja zakonna zwana publicznym ślubem czystości (Kan.1088). Warunki zaistnienia przeszkody to dobrowolne złożenie ślubów wieczystych, ślub publiczny przyjmowany przez przełożonego zgromadzenie w imieniu Kościoła, ślub złożony w instytucie zakonnym. Jest to przeszkoda z prawa kościelnego.

Sposoby ustania przeszkody:

1. indult odejścia- z bardzo ważnego powodu, dyspensuje Stolica Apostolska lub biskup diecezjalny w zależności na jakim prawie jest instytut zakonny;
2. wydalenie z zakonu;
3. dyspensa.

Zakonnik, który przyjął święcenia musi uzyskać dyspensę od każdej z przeszkód osobna.

1. Przeszkoda uprowadzenia (kan. 1089) zachodzi między mężczyzną i uprowadzoną bądź zatrzymaną kobietą w celu zawarcia z nią małżeństwa. Uzasadnieniem tej przeszkody jest godność osoby ludzkiej i prawo do swobodnego wyboru małżonka. Kanon ten chroni wolność kobiety również w czasie podejmowania decyzji o ślubie. Źródłem przeszkody jest prawo kanoniczne, istnieje możliwość udzielenia dyspensy. Ustanie przeszkody następuje poprzez przywrócenie uprowadzonej kobiecie wolności oraz na mocy dyspensy ordynariusza miejsca.