W postępowaniu o zniesienie współwłasności na sądzie spoczywa obowiązek nakłaniania współwłaścicieli do zgodnego przeprowadzenia podziału. Jednakże jedynie w razie złożenia przez wszystkich współwłaścicieli zgodnego wniosku co do zniesienia współwłasności, sąd ma obowiązek wydać postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli ponadto zostaną spełnione określone w ustawie wymagania. W innych zaś wypadkach sąd nie jest związany wnioskiem, co do sposobu zniesienia współwłasności, co oznacza, że o wyborze sposobu zniesienia współwłasności rozstrzyga sąd, korzystając jedynie z trzech ustawowo unormowanych sposobów zniesienia współwłasności, stosowanych w kolejności określonej przez ustawodawcę:
tj.:
– Podział rzeczy wspólnej (prawa), z dopłatami pieniężnymi (tzw. Podział w naturze)
– Przyznanie rzeczy (prawa), jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłat na rzecz pozostałych;
– Sprzedaż rzeczy (prawa) i podział uzyskanych pieniędzy pomiędzy współwłaścicieli, stosownie do ich udziałów.
Preferowanym sposobem zniesienia współwłasności jest podział rzeczy w naturze. Określa się w orzecznictwie, że jest on najbardziej sprawiedliwy z punktu widzenia indywidualnych interesów. Każdy ze współwłaścicieli jest bowiem traktowany jednakowo i otrzymuje w naturze część tego, co stanowiło jego udział przed zniesieniem współwłasności. Ten sposób zniesienia współwłasności zapewnia współwłaścicielowi prawo do części nieruchomości określonej zasadniczo udziałem w niej i chroni go przed niechcianym „wywłaszczeniem”.
Uwaga! Podział w naturze jest niedopuszczalny:
– jeżeli byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem rzeczy,
– pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Kolejnym sposobem sądowego zniesienia współwłasności jest przyznanie rzeczy wspólnej jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych. Znajduje on zastosowanie wówczas, gdy rzecz nie daje się podzielić. Oznacza to, że jeżeli rzecz jest podzielna, a współwłaściciele nie złożą zgodnego wniosku co do sposobu zniesienia współwłasności, to sąd stosuje podział rzeczy wspólnej, nie może zaś uwzględnić wniosku jednego ze współwłaścicieli o przyznanie jemu całej rzeczy.
Niewątpliwie zniesienie współwłasności podzielnej rzeczy wspólnej przez przyznanie jej jednemu ze współwłaścicieli można by zastosować w razie umownego zniesienia współwłasności, ale w wypadku postępowania sądowego – jedynie w razie zgodnego wniosku współwłaścicieli.
Najmniej korzystnym sposobem zniesienia współwłasności, lecz czasem jedynym możliwym, jest sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej z niej ceny pomiędzy współwłaścicieli, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Do takich sytuacji dochodzi jednak bardzo rzadko.